KEITH JARRETT STANDARDS TRIO

In onze jeugd luisterden ik en mijn vrienden naar behoorlijk uiteenlopende muziekstijlen. Van beschaafd en relatief braaf tot de meest extreme t***s herrie die een mens zich kan voorstellen. Alle soorten muziek passeerde de revue, maar vooral de nieuwe muziek uit de jaren zestig, zeventig en tachtig hadden onze aandacht. Van Coltrane tot King Crimson en alles wat er tussen zat. Zo ontwikkelden we geleidelijk onze gezamenlijke en individuele voorkeuren. Allemachtig, wat een schitterend avontuur was dat en regelmatig verkeerden we alleen (!) door de muziek echt in hogere sferen. Nu, bijna een halve eeuw later, is er eigenlijk niet veel muziek uit genoemde periode die voor mij houdbaar is gebleken. Houdbaar, in de zin dat de muziek van toen mij nog net zo raakt als destijds. Heel veel is over de datum en gedateerd. Dat is geen algemene stelling, maar zo ervaar ik dat en dat hoeft bij anderen niet het geval te zijn. Misschien is de grijze massa afgestompt, wie zal het zeggen? Nieuwe muziek? Ach, er wordt ook nu prima werk gemaakt, ik probeer er echt wel bovenop te zitten, maar het beklijft allemaal niet meer zo. Wat blijft er dan nog over van zo’n mooie hobby? Gelukkig resteert er nog genoeg muziek die bewezen heeft de tand des tijds goed te kunnen doorstaan.

Muziek van weleer die bij mij nog steeds een snaar weet te raken is er dus gelukkig nog wel. Ik doe hier geen opsomming maar één artiest licht ik er graag uit: Keith Jarrett. Een béétje muziekliefhebber kent de man. Hij wordt beschouwd als één van de beste pianisten uit de muziekhistorie. Een levende legende. Jazz is zijn primaire genre, maar later in zijn carrière speelde hij ook andere stijlen, met name klassiek. Wie alles wil weten over Keith verwijs ik naar het web. Maar in het kort: - Keith Jarrett werd geboren in 1948 in Pennsylvania - Als kind van zeven gaf hij al recitals klassieke muziek - Hij speelde begin jaren zeventig kort bij Miles Davis - Zijn soloalbum ‘The Köln Concert’ uit 1975 werd het bestverkochte soloalbum in de jazzgeschiedenis en het bestverkochte pianoalbum aller tijden - Jarrett verwierf vooral faam door een grote reeks soloconcerten waarvan er vele op LP en CD verschenen - Er staan meer dan 100 albums op zijn naam - In 2018 werd Keith geveld door twee beroertes en verlamde hem eenzijdig. De kans dat hij ooit nog piano zal spelen is klein. Eén ding is zeker, zijn oeuvre is tijdloos.

Ik kende Keith Jarrett's naam al van verschillende Miles Davis-albums. Met name ‘Live-Evil’ en ‘Live at the Fillmore East’. Concerten waar hij flink te keer ging op zijn elektrische Fender Rhodes keyboards. Hij had eigenlijk een bloedhekel aan deze instrumenten, maar ja, als je bij Miles kan spelen zeg je geen 'nee'. Zijn échte doorbraak, ook voor mij, was zijn vierde soloalbum ‘The Köln Concert’ uit 1975. Het was een wereldwijd succes. Zo door de jaren heen verzamelde ik heel wat van Jarrett's albums. Bijna allemaal erg goed. 'Bremen/Lausanne' en 'The Survivor's Suite' schieten me nu even te binnen als voorbeelden. Briljant. Jarrett bracht in totaal 33 soloalbums uit, waarvan ‘The Sun Bear Concerts’ uit 1976’ wel de meest bijzondere was. Oorspronkelijk uitgebracht op tien LP schijven. Onbetaalbaar voor mij destijds. Later boodt internet de mogelijkheid de albums op zeer behoorlijke kwaliteit te downloaden en op CD te zetten. Het verschafte mij toegang tot vijf complete solo-optredens van Keith Jarrett, opgenomen in Japan en die gelden als een mijlpaal in de geschiedenis van de jazz. Onlangs is ‘Sun Bear’ weer op vinyl uitgebracht. Schitterend, zo'n prachtige box met tien van die glimmende zwarte schijven. Gaat u wel 249 euro kosten. De foto hieronder is niet die mooie box maar het resultaat van mijn huisvlijt van enkele jaren geleden. 
 

Keith Jarrett was ook als klassiek pianist actief maar dat sprak mij minder aan. Zo'n authentieke en scheppende artiest vond ik niet helemaal op zijn plaats in dat metier. Maar hij liet zien dat hij dat kunstje ook beheerste. Zo nam hij de ‘Goldberg Variaties’ op. Een tour de force voor iedere muzikant én luisteraar, maar geen probleem voor Keith. Zijn klassieke output is beperkt en, voor zover ik kan nagaan, was hij in 1996 commercieel klaar met Pärt, Bach, Händel en consorten. Ik heb één 'klassiek' album van Jarrett met, ondere andere, een geweldig werk van Arvo Pärt, 'Tabula Rasa' en dat vind ik echt een fantastisch album. Ik heb dus vele tientallen albums in mijn verzameling van en met Keith Jarrett. Solo, Trio’s, Kwartetten, samenwerkingen, noem maar op. Sommige van zijn albums staan in mijn persoonlijke lijstje van ‘evergreens’ en luister ik nog regelmatig. Het was wel duidelijk, niemand hoefde mij nog iets wijs te maken over Keith Jarrett, dacht ik…

De Fiat 500 zoals die als ‘retro’ model in 2007 werd geïntroduceerd is beslist één van de best vormgegeven auto's aller tijden. Een meesterlijk gestileerd autootje met perfecte proporties en schitterende detaillering. Een auto die na 14 jaar productie nog volledig fris en actueel is en bijna iedereen mooi vindt. Zo lukt het creatieve geesten maar zelden om iets te ontwerpen of te maken wat zo smaakvol, mooi én tijdloos is.

 

Met muziek is dat niet anders. Ons muziekvriendenclubje (is dat een woord?) wisselt regelmatig muziektips uit. We attenderen elkaar op bestaande of nieuwe muziek. Soms slaat het aan en soms niet. Het is ook afhankelijk van je stemming en welke stijl je op dat moment luistert, enzovoort. Zo overkomt het mij regelmatig dat ik tips niet aansprekend vind of juist wel. Op een later moment, in een andere stemming of context, kun je diezelfde muziek weer heel anders ervaren. Maar de nieuwe muziek van heden, ook wat ik aanvankelijk heel goed vind, verliest voor mij toch snel weer zijn glans. Eigenlijk wel jammer. Zou ik ooit nog eens verrast worden door nieuwe of onbekende muziek?

Een tijdje geleden refereerde muziekvriend JV aan een album van Keith Jarrett. Keith heeft er, zoals we hebben vastgesteld, nogal wat gemaakt en het bewuste album kende ik niet. JV was verbaasd. “Ken je dat album echt niet? Het is er één van het ‘Standards Trio’". Het 'Standards Trio'... Er gingen even geen lampjes branden. Ik heb wel een paar Jarrett LP’s met een trio, met Charlie Haden bijvoorbeeld. Maar het 'Standards Trio?'. Ik ging eens even het web op en al snel steeg het schaamrood mij naar de kaken. “What the f***!” Werkelijk onbegrijpelijk dat ik het 'Keith Jarrett Standards Trio' bijna 40 jaar lang niet heb opgemerkt. Een 'quick scan' leerde dat dit een misser was van kolossale omvang, wat een schitterende muziek. Dat ik deze bekentenis hier überhaupt durf te schrijven... Shame, shame on me. Nou ja, ik kon mijzelf verwijten blijven maken, maar het leek mij een beter idee om maar eens een inhaalrace te gaan doen. Streaming kwam nu wel heel goed van pas... Ik begon aan een luistersessie die nu al negen maanden duurt en nooit meer stopt, zo vermoed ik. De muziek van dit trio behoort namelijk, wat mij betreft, tot het beste wat ik ooit heb gehoord.

Het Standards Trio werd opgericht in 1983 en bestond uit pianist Keith Jarrett, bassist Gary Peacock en drummer Jack DeJohnette. Gary en Jack waren ook niet bepaald van de straat want ze speelden beiden met vele beroemde jazzfiguren waaronder de legendarische Bill Evans. Het Standards Trio werd uiteindelijk één van de langst durende samenwerkingen in de jazzgeschiedenis die eindigde in 2014. De discografie van het Standards Trio bestaat uit 21 albums, de laatste opgenomen in 2009. Ik noemde het al even, Jarrett kan na twee beroertes in 2018 helemaal niet meer spelen. Zijn verwachting is, zo bleek uit een recent interview in the New York Times, dat het vermoedelijk nooit meer goed komt. Gary Peacock overleed in september vorig jaar op 85-jarige leeftijd. Ach, zo gaat dat, het is de vergankelijkheid der dingen én mensen. Jack DeJohnette, de man in het midden hieronder, is 79 jaar en nog steeds actief als drummer.

 

Het trio legde zich toe op ‘Jazz-Standards’, nummers die veelal bij het vaste repertoire van jazzmuzikanten hoort en bekend zijn bij het grote publiek. Frank Sinatra, ik ben groot fan van hem, steeds meer eigenlijk, was een typische vertolker van Standards. Voorbeelden van Standards zijn ‘Autumn Leaves’, ‘Straight No Chaser’ en ‘Bye Bye Blackbird’. Jarrett en kornuiten excelleerden in improvisatie en de Standards werden vaak totaal verbouwde en lang uitgerekte meesterwerken van samenspel en improvisatie. Maar het trio speelde ook nieuw materiaal, soms bijna ‘minimal’ en andere keren leunde het tegen free jazz aan. Ik ben vanaf de eerste luistersessie ‘hooked’. Deze muziek zal altijd bij mij blijven. Deze mannen spelen zo goed dat ik soms denk “dit kan gewoon niet, zo goed kunnen mensen niet live samen spelen”. Het is zo inspirerend en gelukkig makend, geweldig gewoon. Ik las in een recensie dat iemand de muzikale communicatie tussen Jarrett-Peacock-DeJohnette telepathisch noemde. Ja, dat is het precies, erg mooi gevonden. Wat kan ik zeggen? Wat ben ik blij met JV’s tip, want het Keith Jarrett Standards Trio is voor mij de ontdekking van de eeuw, geen twijfel aan. Muziek die mij echt raakt. Behoorlijk zware woorden, maar zo ervaar ik het. Sic factum est.

Beoordeel ik alle 21 albums met vijf sterren? Ik heb ze nog niet allemaal geluisterd. Soms blijf ik een tijdje steken bij één van de trio-albums en tussendoor luister ik natuurlijk ook andere muziek (ik ben niet gek 😂). Maar het antwoord is ‘nee’. Zelfs met enige stelligheid. Sommige albums vind ik echt beter dan andere. Maar vooral het ene nummer spreekt mij meer aan dan het andere. Kwestie van voorkeur en stemming. Bepaalde standards vind ik net even wat te braaf en zelfs oubollig. Soms raak ik ook het verband kwijt als die mannen te veel op de vrije tour improviseren naar mijn smaak. Maar als de muziek wél in mijn straatje is dan schieten woorden te kort. Ik durf wel te stellen dat ik het dan over minimaal 50% van het oeuvre van het trio heb. Laten we zeggen dat ik voorts 25% gewoon goed vind en 25% niet mijn smaak. Al met al is dat een geweldige score. Het waanzinnige vakmanschap en de balans die deze mannen vaak weten te vinden tussen de sfeer van het origineel en improvisatie is fascinerend. Thom Jurek van Allmusic schrijft in een recensie (My Foolish Heart: Live at Montreux): "Whatever the reason, this document is a mindblower from start to finish, and there are moments when all you can do in response is look at the box slack-jawed and wonder if what you just heard really happened. It did and it does, over and over again. This set is a magical, wondrous moment in the life of a trio when it all comes pouring out as inspiration and mastery". Dat is precies wat ik met enige regelmaat ook ervaar. Alleen kijk ik dan naar mijn luidsprekers. Dat al het werk van het trio op Manfred Eicher’s sublieme top label ECM is uitgebracht is een niet te onderschatten pluspunt. Bijna alle albums klinken als een klok. Het is een bonus die deze muziek als geen andere verdient.

Waar hebben we het over? Een korte Standard, bij wijze van voorbeeld. ‘I Fall In Love Too Easily’. Live In Tokyo, 1993. Een song van Jule Styne en voor het eerst gebracht door Frank Sinatra in de film ‘Anchors Aweigh’ uit 1945.

 

Mooi toch? Het nummer staat op 'Standards Vol. 2'. Luister het maar eens op een mooi audio-setje of een stel hele goede oortjes of headphones. Onder het Youtube-filmpje staat een commentaar van een mijnheer Tom Underwood: “I've been a fan of so many great jazz artists for over 30 years (Coltrane, Miles, Kenny Garrett, Redman, Stanko..) and I am so embarrassed to admit I have just learned of Keith Jarrett. It's like I discovered a new religion.” Is dat niet toevallig? Hahaha, ik ben gelukkig niet de enige sukkel en zijn misser is nóg groter. Een nieuwe religie noemt hij het zelfs, ja zo kun je het bijna wel noemen.

Mocht iemand geïntrigeerd zijn geraakt door mijn enthousiasme, dan zijn een paar opmerkingen wel op zijn plaats. Natuurlijk moet je wel echt van jazz en piano houden, maar daar doel ik niet op, dat lijkt mij vanzelfsprekend. Allereerst, de luisteraar moet tegen Keith’s vocale ‘ondersteuning’ kunnen. In de hitte van zijn spel wilde hij zich nog wel eens verliezen in allerlei begeleidend gekreun en dat vinden sommige luisteraars uiterst irritant. Ik ben er aan gewend geraakt en het hoort nu eenmaal bij zijn spel. Maar soms is het ook voor mij 'too much'. De tweede opmerking is dat het trio soms behoorlijk zijn tijd nam, tien minuten of (veel) meer voor één nummer is geen uitzondering. Voor mij juist een meerwaarde om helemaal op te kunnen gaan in de muziek, maar voor anderen soms te veel van het goede. Tenslotte vind ik dat de heren af en toe, qua hectiek, uit de bocht vlogen tijdens improvisaties. Niet door laten afschrikken en gewoon naar het volgende nummer skippen, zo simpel is dat. Maar verder, wat kan ik nog zeggen? Hemels.

Het is toch wel triest dat Keith Jarrett misschien nooit meer piano zal spelen 😢 Maar wat een erfenis gaat deze man, én zijn collega's, ons nalaten. Fantastisch. Nogmaals, tot aan de lucht bedankt voor deze gouden tip ‘JV’ ☝😃

KOOLSTOFDIOXIDE

Mijn vrienden lieten onlangs even wat berichten op elkaar los in onze groepsapp over klimaat, CO2 en dergelijke. Ik wilde ook even instemmend inhaken met een appje, maar het werd al snel te veel tekst en liet de app voor wat het was. Eigenlijk had ik ook geen tijd en besloot op een ander moment een blog te schrijven, dan hoefde ik me ook niet te beperken. Ik was toch al van plan om een ei over het onderwerp te leggen bij wijze van afsluitend en complementair verhaal bij mijn vorige blogs over elektrificatie van de auto. Het klimaat is een zeer actueel en ‘fascinerend’ onderwerp en ik was het helemaal eens wat die mannen allemaal schreven, met name in het licht van de Nederlandse perikelen rondom de transitie. Eigenlijk viel er weinig aan toe te voegen. Ik doe dat nu toch, maar dan in meer generieke zin. Het is een poging de materie rondom klimaat en CO2 op hoofdlijnen te beschrijven. 

Het begrip 'klimaat' is van globale proporties en wat Nederland doet aan klimaatbeheersing heeft helaas nauwelijks tot geen effect omdat we maar een klein land. Ons gebruik en uitstoot is op wereldschaal 0,6% van het totaal. Maar niets doen is natuurlijk ook geen optie en alle kleine beetjes helpen. Procedureel is het in ons land wel een beetje een zooitje en veel te bureaucratisch, maar onder de streep, doen we het nog niet zo slecht. In de 'Energy Transition Index (ETI)' van het World Economic Forum, staan we op de 9e plaats. De index vergelijkt 115 landen en analyseert in hoeverre ze klaar zijn voor de energietransitie. Volgens het CBS is inmiddels 11 procent van ons energieverbruik afkomstig uit hernieuwbare bronnen. Dus dat gaat best de goede kant op. Over de algehele voortgang van de Nederlandse energietransitie onthoud ik mij van commentaar hier. Ik heb er simpelweg te weinig kennis van. We lopen achter op de klimaatdoelen, dat weet ik dan weer wel. Verder is het allemaal zeer complex, erg politiek (er wordt aardig op los 'gepolderd') en dat maakt het totale plaatje te ondoorzichtig voor mij. Ik houd het in dit stuk liever bij het wat grotere verband. Beetje scheikunde, beetje actualiteit, beetje klimatologie maar vooral veel cijfers en feiten. Dat is inherent aan het onderwerp.

Er zijn opmerkelijk veel mensen die denken dat CO2 giftige troep is. Voor die groep is het toch wel belangrijk om nog even wat basiskennis van school terug te halen. Kooldioxide, CO2 dus, komt van nature in de atmosfeer voor. Eén koolstofatoom en twee daaraan gebonden zuurstofatomen. Het is een kleur- en geurloos gas en bij normale concentraties niet giftig. CO2 is een belangrijk ingrediënt van fotosynthese, een onderdeel van de koolstofkringloop. Bij fotosynthese wordt water, zonlicht en kooldioxide in planten omgezet in zuurstof en koolhydraten, zoals glucose. Wij, mensen en dieren, zijn voor ons voedsel afhankelijk van planten en is dus fotosynthese een essentieel proces voor het leven op aarde. Kooldioxide is tevens een broeikasgas, net als waterdamp en methaan bijvoorbeeld. Deze gassen zorgen dat warmte-opname en warmte-uitstraling in onze atmosfeer zodanig in balans zijn dat de planeet leefbaar blijft en niet te koud wordt. Dit heet het broeikaseffect. Zo, dat was een kort lesje scheikunde, maar dan zijn we toch weer een beetje 'bij' op dat terrein.

Het percentage CO2 in de atmosfeer neemt al sinds de industriële revolutie toe maar exponentieel in de laatste decennia, tot en met de dag van vandaag. De oorzaak is natuurlijk de groei van de wereldbevolking. Dagelijks groeit die met meer dan 200.000 nieuwe wereldburgertjes. De algemeen aanvaarde visie is dat de globale opwarming komt door het verbranden van fossiele brandstoffen zoals steenkool, aardolie en aardgas om aan de menselijke behoeften tegemoet te komen. Het gevolg is dat er meer CO2 in de atmosfeer komt dan wenselijk is. Te veel kooldioxide lijdt tot een versterkt broeikaseffect waardoor warmte-uitstraling bemoeilijkt wordt en de atmosfeer opwarmt. De gevolgen daarvan zijn zeer onvoorspelbaar. Verdere opwarming moet worden voorkomen. Veel ingewikkelder is de probleemstelling niet. 

De keten van activiteiten die de balans van de koolstofkringloop heeft verstoord is die van exploratie, delving en gebruik van fossiele brandstoffen voor onze energie-gerelateerde behoeften. We vertrouwen er elke dag op voor elektriciteit, transport (verkeer), warmte, enzovoort. Deze toepassingen zijn voor het grootste deel verantwoordelijk voor CO2-emissie uit niet-natuurlijke bronnen. De industrie, bouw, landbouw, veeteelt, voedselproductie, tropische ontbossing, bosbranden, smelten van permafrost en nog een heel reeks andere zaken zijn verantwoordelijk voor de rest. Hieronder een wat gesimplificeerd schemaatje per economische sector.

© US/EPA

Een voortvarende aanpak van de oorzaken is noodzakelijk om het probleem op te lossen. Makkelijker gezegd dan gedaan. Aan het aantal bewoners van de planeet kunnen we niet veel doen, dat is een gegeven. Kernenergie lijkt de perfecte oplossing, maar ligt politiek bijzonder gevoelig. Wereldwijd. Technisch zijn er ook bezwaren tegen kernenergie die ik niet kende. Volgens experts zijn er heel veel andere problemen die niets met radioactief afval hebben te maken maar vooral met grondstoffen, verrijkingsproblemen en emissies. Zo simpel blijkt het allemaal dus niet te zijn. Daarnaast ben je zomaar 20 tot 30 jaar verder voordat je een zwikje centrales hebt gebouwd en dat is dus gewoon te laat. Over de kosten moeten we het helemaal maar niet hebben. Voorlopig is kernenergie blijkbaar geen geschikte optie maar mijn onderbuikgevoel zegt dat het de 'finale' oplossing zal blijken te zijn.

Toepassing van andere en nieuwe technologieën zijn noodzakelijk willen we echt ergens komen met die klimaatdoelen. Het afvangen van CO2 (ondergrondse opslag) of het hergebruiken van het CO2-surplus, voor land- en tuinbouw bijvoorbeeld (Shell Pernis en het Westland), hoor ik allemaal niet zoveel meer over. Wat te denken van het verwijderen van CO2 uit de atmosfeer? Ooit heb ik daar iets over gelezen en weinig meer van gehoord. Ik heb gezocht en het blijkt dat er heel wat bedrijven mee bezig zijn. Bijvoorbeeld: Carbonengineering in Canada en Climeworks in Zwitserland. Als je die websites bekijkt dan gloort er licht aan het eind van de tunnel. Maar, dat is wel duidelijk, wat we als mensheid ook ondernemen, het gaat veel geld, héél veel geld kosten. Voorlopig zijn de inzet en gebruik van hernieuwbare bronnen dus de remedie: zon, wind, water, getijden, aardwarmte, noem ze maar op.

In 2015 zijn in Parijs klimaatdoelen vastgelegd, ik refereerde er al aan, om verdere opwarming van de aarde te voorkomen. Om aan die doelen te voldoen moet Nederland overstappen naar duurzame energiebronnen zoals zon en wind. In Nederland noemen we dit de 'Energietransitie'. De Nederlandse overheid heeft onder andere besloten dat we hier van het gas af moeten voor verwarming en koken. Dat gaat wat voeten in de aarde hebben en ik voorspel dat dat maar ten dele gaat lukken. Te gecompliceerd en te duur en zeker niet binnen de gestelde tijd. Maar we zullen zien. Verder is Nederland, net als heel West-Europa, als een gek windmolens aan het neer zetten. Lelijk, vervelend maar ook de beste optie voor nu denk ik. Daarnaast zijn er genoeg andere mogelijkheden om 'groene' energie te maken. Ik hoop wel dat een slimmerik iets verzint zodat we die vermaledijde warmtepompen niet nodig hebben.

Dan hebben we natuurlijk nog de grote boosdoeners: China, de Verenigde Staten en India. Veel geklaag altijd over China met betrekking tot dit onderwerp maar ze nemen de CO2 kwestie inmiddels serieus en pakken het klimaatprobleem nu voortvarend aan. Bijna de helft van alle wereldwijd verkochte elektrische auto's ging naar China. Wel een beetje jammer dat ze pas in halverwege de eeuw willen stoppen met steenkool. Maar ik verwacht dat China het probleem planmatig gaat aanpakken, zoals alles wat ze doen, en dat het land in de tweede helft van deze eeuw klimaatneutraal is. Daar hebben ze die kolencentrales nog even voor nodig. Een andere stouterikje is Amerika. Daar hebben ze pakken boter op het hoofd, niet normaal. Volgens mij heeft daar 90% van de bevolking het IQ van een baksteen. Wie kiest er in gods-vredesnaam een volledige idioot als Trump voor president? Een 78-jarige bejaarde man lijkt mij overigens ook niet echt ideaal... Gelukkig is Trump weg en hopelijk blijft dat zo want de man was in zijn eentje het grootste milieuprobleem ooit. In Amerika bestaat de uitdrukking ‘If you’re not part of the solution, you’re part of the problem'. Zo is dat maar net en dan hebben ze daar nog wel wat meters te maken. Het land is sowieso één groot milieudelict. Wat te denken van de Ford F-serie pickup truck? Dat is de beste verkochte auto in de V.S. op dit moment. De motoren? Benzine en diesel V8 van 6,2 tot 7,3 liter inhoud. De CO2 uitstoot van deze monsters bij elkaar opgeteld is meer dan die van heel Noorwegen! Echt ongelofelijk en ronduit schandalig. Beleidsmakers van grote- en industriële mogendheden zullen echt moeten gaan samenwerken om tot een universeel operationeel plan te komen. Maar zolang er Republikeinen in Amerika het ook maar een beetje voor het zeggen hebben, wordt het daar een moeizame rit. India en andere 'emerging markets' zijn een dreiging op zich, misschien wel de grootste. De vraag is of daar op korte termijn klimaatwinst valt te halen. Daar hebben ze wel wat anders aan hun hoofd dan het klimaat. Denken ze...

Dan nu tijd voor waar het allemaal om draait: ons klimaat. De atmosfeer warmt met een gestaag tempo op en de invloed daarvan op oceaanstromingen, convectie (wederzijdse warmteoverdracht tussen zeewater en atmosfeer) en straalstromen zijn onvoorspelbaar. De zeestromingen zijn enorme diepwaterpompen die zeer bepalend zijn voor ons weer. De Antarctische circulaire stroom rond de Zuidpool (Antarctic Circumpolar Current, ACC) is de grootste diepwaterpomp op aarde (tot 4000 meter diep!) en bepalend voor het klimaat op de hele planeet. Kleine veranderingen in temperatuur of zoutgehalte van de ACC kunnen globale effecten hebben op ons klimaat en waterhuishouding in de biosfeer. Samen met de straalstromen, een band van snelle winden hoog in de atmosfeer vormen de ACC en de andere oceaanstromingen, zoals El Niño, de klimaatmachine die we het weer noemen. Als deze machine écht in onbalans raakt door de opwarming, dan kunnen we alleen maar raden en, ben ik bang, vrezen wat de gevolgen zijn en hoe snel deze zich openbaren. De vraag is of die tijd er nog is.

© PBS/NOVA

Dat het de laatste tijd nogal onrustig is in de atmosfeer is wel duidelijk. Zeker dit jaar is het bingo. Wereldwijd zijn er overstromingen, bosbranden en worden hitterecords gebroken. Slecht nieuws ben ik bang alhoewel het niet zeker is of dat ook met opwarming te maken heeft, maar laten we daar maar vanuit gaan.

In al mijn blogs maak ik ruimte voor een persoonlijke noot. In ben zelf getuige wat er in de Alpen gebeurt, waar het afsmelten van gletsjers steeds zichtbaarder wordt. Hieronder een foto van eigen hand uit 1980 van de tong van de Trient Gletsjer in Wallis, Zwitserland. Daaronder een foto van 2019 (van internet) van een vergelijkbaar standpunt. Ik heb de onderkant van  de gletsjertong rood gemarkeerd op de meest recente foto. Het is wel duidelijk wat er in 40 jaar is verdwenen, daarvoor hoef je geen glacioloog te zijn. Overigens is de afsmelting van gletsjers in de Alpen en andere gebergten al ingezet in de tweede helft van de 19e eeuw hetgeen ook duidt op natuurlijke fluctuatie. Het afsmelten is in de jaren tachtig van de vorige eeuw helaas in een versnelling gekomen...

Nog even iets wat ik belangrijk vind en mij soms druk om kan maken. 'Jan en Janneke met de Pet', daar hoor ik niet bij wat dit onderwerp betreft, wordt om zijn en haar oren geslagen met de meest vreselijke toekomstbeelden. Afsmelten van de polen, reizende zeespiegels, noem maar op. Alsof het zeewater binnen enkele jaren over de dijken klotst. Dat is allemaal nog lang niet het geval. Sterker, de massabalans van Groenland is dit voorjaar toegenomen en de Noordelijke IJszee zal, waarschijnlijk, komende winter voor het eerste sinds jaren geen ijsvrije doorgang kennen. Ook de groei van zee-ijs rond Antarctica gaat dit jaar harder dan vele jaren hiervoor. Het zegt verder helemaal niets anders dan hoe onvoorspelbaar de natuur en, met name, het klimaat is. Voor hetzelfde geld hebben we een warm najaar of zomer en verandert de situatie weer volledig. We hoeven niet naïef te zijn, dat afsmelten van gletsjers (met name in de Alpen) en ijskappen gaat gewoon door, maar voorlopig is die hoge zeewaterspiegel een relatief (zeer) marginaal en lokaal probleem en met wat waterwerken nog wel een tijd te beheersen. 'Ice Shelf' A23' is een aantal jaren losgebroken van Antartica. Het heeft een oppervlakte van een paar Nederlandse provincies en is een halve kilometer dik. Als deze volledig is gesmolten dan zal de zeespiegel 4 mm stijgen. De journalistiek praat over meters.

De onrust die ontstaat in de atmosfeer door de veranderende convectiestromen zoals ik die hiervoor noem is een honderd keer zo serieus probleem. Als die balans gaat verschuiven komt het water uit de lucht en niet van zee! Dat kan 'overnight' zorgen voor enorme overstromingen, lawines en aardverschuivingen. O ja, wat te denken van orkanen... Laten we het maar niet hebben over het smelten van permafrost op het noordelijk halfrond...

Een ander voorbeeld. Deze week las ik een bericht dat op 6 februari 2020 een recordtemperatuur op Antarctica was gemeten op 'Esperanza Base Station' van ruim 18 graden Celsius. De begeleidende tekst suggereerde dat het einde der tijden nu wel zo'n beetje was aangebroken. “O jee, nog even en dan staan we onder water”, denkt een leek dan. De hoge temperatuur was het gevolg van een zeldzame föhnwind en duurde minder dan een uur. Na een paar uur was de temperatuur weer gezakt naar normale waarden voor de Antarctische zomer aldaar. 'Esperanza Station' is een Argentijnse onderzoekbasis op het uiterste puntje van het Antarctisch schiereiland. De locatie is ijsvrij en 3000 kilometer verwijderd van de geografische zuidpool. Van Nederland naar Zuid-Spanje en dan keer twee (x 2), om een idee te geven. De condities in Esperanza zijn totaal niet representatief voor die van de ijskap. 

Een citaat uit een onderzoek met betrekking tot het klimaat op het schiereiland: "By far the largest changes have been recorded by the Antarctic stations over recent decades on the Northern Antarctic Peninsula where there was a marked warming during the second half of the Twentieth Century, followed by a statistically significant cooling in the first decade of the 21st century." (RMets - International Journal of Climatology - Antarctic temperature variability and change from station data - October 30, 2019)

Op dezelfde dag van genoemde meting, 6 februari 2020, varieerde de temperaturen in Vostok station, op de ijskap, van -37 tot -47 graden Celcius... Hartje zomer op de zuidpool 😎🧊

Antarctica verliest beslist massa, daar is geen twijfelen aan, maar glaciologie en klimatologie zijn zeer complexe wetenschappen waarvan onderzoeken elkaar soms tegenspreken. Geen enkel geologisch en klimatologisch proces voltrekt zich lineair en is dus per definitie zeer onvoorspelbaar. Recente inzichten, bij wijze van voorbeeld, wijzen op een toename van neerslag op de Zuidpool als gevolg van opwarming wat juist op lange termijn een verlaging van het zeeniveau kan betekenen ondanks dat de massabalans van Antarctica terugloopt. Opmerkelijk, want Antarctica kent de laagste neerslagcijfers op aarde. Zo zijn er bijna dagelijks allerlei nieuwe publicaties met betrekking tot arctische- en antarctische waarnemingen, onderzoeken en voorspellingen. Soms staan bevindingen en visies haaks op elkaar. Het is buitengewoon lastig om een volledig 'plaatje' te krijgen waarvan ik betwijfel of dat ooit gaat lukken. 

Het weer, klimaat en aanverwante onderwerpen hebben al vanaf jonge leeftijd mijn interesse. Mijn boekenkast staat vol met publicaties over het onderwerp. Ik kon mij bijvoorbeeld volledig verliezen in de tabellen (!) van mijn favoriete boek. De publicaties van de Club van Rome las ik voor het slapen gaan. Nee hoor, dat is een geintje 😅

Mmm... ik ben toch eigenlijk wel een beetje raar menneke eigenlijk. Anyway, ik ben dus gewend aan het halen van informatie en bij de juiste bronnen. Als informatie wordt gebracht moet je altijd wat meer op je hoede zijn, maar dat ter zijde. In mijn blogs verzin ik dus niets en haal mijn wijsheid in dit blog uitsluitend weg bij wetenschappelijke instanties (websites) die onderzoek doen aan cryosfeer (alle met ijs bedekte gebieden op aarde), atmosfeer, biosfeer, klimaat, enzovoort. Denk daarbij aan NSIDC (National Snow and Ice Data Center), NASA, ESA, Royal Meteorological Society, Timeanddate.com en allerlei andere gerenommeerde bronnen. De KNMI zou er eigenlijk ook tussen moeten staan. Hun berichtgeving is meestal goed maar soms iets te populair en speculatief en dat stoort me. Er is op internet werkelijk eindeloos veel te vinden, maar, nogmaals, haal het bij de goede bronnen. In de ‘gewone’ pers komt er onwaarschijnlijk veel baarlijke onzin langs.

Het is echt ongelofelijk toevallig dat juist vandaag het IPCC met haar rapportage komt. Alsof ik dat zo gepland had, wat niet het geval is. 'The Intergovernmental Panel on Climate Change' (IPCC) is het orgaan van de Verenigde Naties dat is opgericht om beleidsmakers te voorzien van wetenschappelijke updates over klimaatverandering, de implicaties daarvan en opties voor het verminderen van broeikasgassen. Ze draaien er niet om heen en de opwarming zit behoorlijk in de versnelling. De CO2 uitstoot neemt alleen maar toe én progressief! Op zich lees ik niets nieuws; Gerrit Hiemstra heeft de conclusies samengevat op Twitter [IPCC / Hiemstra]. De boodschap is niet mis en in lijn met wat ik hier schrijf, met uitzondering van de nuances die ik benoem (mijn informatie is actueler 😉) De toon van de pers die de 'hoogtepunten' uit het rapport heeft gepikt is nogal hijgerig, bijna panisch. Wellicht is een beetje paniek zaaien juist wel nodig, maar ik vraag mij af of je daarmee de juiste mensen aanspreekt. Op TV zag ik een reporter op straat vragen aan het publiek of ze van het rapport gehoord hadden. Een dame was in lichte paniek: "Al die bosbranden en overstromingen en die ijskappen die nu keihard aan het afsmelten zijn, ik voel me helemaal niet veilig meer." Ja, dat soort beeldvorming krijg je dan uiteraard ook...

Als individuele burger is het nu zaak, afgezien van eigen verantwoordelijkheid, te stemmen op partijen (of coalities, indien mogelijk) die overtuigd zijn dat NU de juiste stappen moeten worden gezet. Heel veel verder dan dat gaat onze invloed niet als ondermaanse stervelingen. Het is echt ongelofelijk belangrijk dat de mensheid, zonder terughoudendheid, vol inzet op hernieuwbare of andere energiebronnen om de tijd naar nieuwe en verbeterde methoden van energieopwekking te overbruggen. Dat dit een internationale en wereldwijde inspanning moet zijn heb ik inmiddels wel duidelijk gemaakt. Het gaat om politiek, daadkracht en geld. Dat daar beleid en regels uit gaan voortvloeien die economisch wel eens heel erg impopulair voor bedrijven en het publiek kunnen uitpakken is onvermijdelijk, maar we moeten wel. Stemmen dus, dat is echt de boodschap.

MERCEDES-AMG AMG GT

Mijn verjaardagscadeau van zoon Stijn heb ik vandaag mogen verzilveren: rijden met een Mercedes-AMG AMG GT (ja, dit is de correcte naam). Een vette 4 liter V8 met 462 paarden onder de motorkap en, op de Autobahn, goed voor 302 kilometer per uur. Maar daar zijn we helaas niet geweest. De instructeur van het verhuurbedrijf zat naast mij en Stijn reed achter ons aan. Ik moest mij uiteraard aan de verkeersregels houden. Maar even stevig optrekken bij het verkeerslicht of afzakken op de snelweg tot 80 en dan vol gas naar 140 liet hij oogluikend toe. Gaaf! Leukste moment was in een lange tunnel. “Hangen hier camera’s?” vroeg ik. Die hingen er niet en dus… ‘pedal to the metal’ en brullend door de tunnel😂😂. De auto reed overigens verrassend makkelijk, alleen met de ellenlange motorkap moet je even rekening houden. Wit staat deze auto erg goed, vonden we, en het interieur is gewoon kunst.

Bij hotel van der Valk in Amsterdam, vlakbij de Amstel, moesten we de auto helaas weer inleveren voor de volgende klant. Even verderop, bij Mercure, hebben we op ons gemak koffie gedronken, wat gegeten en nagepraat en toen weer naar huis. Dat was een superuitje zo met zijn tweeën. Dank je Stijn, dat was echt een fantastisch cadeau! 

DE SAHEL

Toch baal ik hier wel een beetje van. Dat ‘zomerweer’. Bijna elke avond als ik wil fietsen begint het te regenen. Vanaf mei 2019 rijd ik nagenoeg elke dag een rondje. Dat is mijn lezers wel bekend want ik heb die wetenschap tot vervelens toe hier gedeeld. Ik ben onlangs voor de zoveelste keer weer eens aan een nieuwe baan begonnen en dat vreet in het begin ook energie. Daarnaast zijn er wat treurige ontwikkelingen in de familie die tijd en energie kosten. De combinatie van dat alles heeft ervoor gezorgd dat ik de afgelopen twee weken nauwelijks heb gefietst. Een klein rampje want dat fietsen is noodzakelijk voor mijn geestelijk en lichamelijk welbevinden. Nou ja, komt wel weer goed. Mijn laatste rit eindigde, toevallig precies voor de schuurdeur, op onderstaande kilometerstand. 

In mijn Afrika blog zei ik dat ik misschien nog eens een update zou doen over de progressie richting Kaapstad. Nou, dit is dan toch een mooi moment op de kilometerteller dacht ik zo, dus bij dezen. Als je een dergelijke monstertocht in de echte wereld zou willen ondernemen is mijn route totaal niet realistisch. Op de fiets is het in werkelijkheid niet te doen denk ik. Te heet, te verlaten, te gevaarlijk. Met gemotoriseerde middelen lijken de kansen niet veel beter. Ik was vanuit de haven van Tanger vertrokken en via Marokko en de Westelijke Sahara uiteindelijk in Mauritanië beland. Dat was in maart. Ik ben weer 1000 kilometer verder en heb op de kaart zitten kijken hoe ik had moeten rijden volgens mijn Google-route. Ik ben aangeland in Timbreda, Mauritanië, het hart van de Sahel. Hieronder de Google kaart in satellietweergave. Daaronder een Google Earth 'aerial' van de N3, de weg naar de Timbreda vanuit 620 meter hoogte. Het had net zo goed op Mars kunnen zijn...

De Sahel is een strook van West- naar Oost-Afrika en is de overgangszone van de Sahara naar de Tropen. Waar komt die naam eigenlijk vandaan? Sahel. Het betekent zoiets als grens. Met zo’n naam kan het daar natuurlijk nooit iets worden. Timbreda ligt overigens midden in de woestijn en van de overgang naar de vochtige tropen is nog niets te merken. Ik fiets nu al een paar maanden virtueel door Mauritanië. Het land is twintig (!) keer zo groot als het onze, maar de kennis van Mauritanië is bij de gemiddelde Nederlander nul komma nul. Ik verwijs graag naar Google voor uitgebreide informatie, maar ik noem toch graag wat bijzondere wetenswaardigheden. Het is dus een gigantisch groot land en vooral heel erg leeg, droog én heet. Mauritanië is Islamitisch en heeft ruim vier miljoen inwoners waarvan bijna de helft onder de armoedegrens en 20% als slaaf leeft! Slavenhouders behoren tot de Arabische Berber-minderheid, maar ook de president, vele ministers, hoge ambtenaren, militairen en rechters hebben zelf slaven. Voor het huishouden of seksueel vertier. Als slaven te oud of overbodig zijn, worden ze gedumpt in de woestijn waar een hels einde ze wacht. Hoe zat dat ook alweer met die excuses…? De politiek is uiteraard een corrupt rotzooitje, wat anders? Het geld in Mauritanië wordt verdiend met ijzererts, goud, koper, olie en vis. Het advies vanuit de westerse wereld is om het land te mijden als de (piep, piep) vanwege terreur, overvallen, kidnapping en gewelddadige Islam groeperingen. De terroristische dreiging in de Sahel en omliggende regio komt van een aantal groepen die streven naar het vestigen van islamitische wetgeving in de regio en het vernietigen van westerse belangen en eigendommen. De beroemde Parijs-Dakar Rally is verplaatst naar Zuid-Amerika vanwege dreiging van ontvoering in de Sahel. Moet ik nog doorgaan? 

Ik heb in mijn Afrika-blog trouwens niets geschreven over Marokko en Westelijke Sahara. Het was al zo’n lang verhaal. Toch even een korte inhaalslag. Marokko is één van de beste jongentjes van de Afrikaanse klas, maar de Westelijke Sahara is sinds 1976 een conflictgebied. Wel eens van 'De Marokkaanse Muur' gehoord? Nee, he? Ze noemen het ook de 'Berm'. Het is een ongeveer 2.700 km lange zandmuur die door de Westelijke Sahara en Marokko loopt en het Marokkaanse deel van het land scheidt van het westelijke deel wat door Polisario wordt gecontroleerd. (Wikipedia: 'Polisario is een onafhankelijkheidsbeweging voor de Westelijke Sahara die aanspraak maakt op het door Marokko en Mauritanië in februari 1976 verdeelde, voormalige Spaanse gebied'). 2700 kilometer, dat is van Hamburg naar Malaga, bizar... Een en al geruzie hier en de Westelijke Sahara is geen plek om te blijven hangen, als je er al in komt.

Wat Mauritanië betreft is het ook raadzaam om maar flink virtueel door te fietsen en aangenamere oorden op te zoeken. Na Marokko is het echt huilen met de pet op. Het volgende land is Mali en dat betekent ook niet veel goeds volgens mij, maar dat is een vooroordeel.

Inmiddels heb ik gelukkig weer honderd 'echte' polderkilometers bijgeschreven 😊.

PETROLHEAD

Mijn moeder was werkelijk ongelofelijk a-technisch. Niet te bevatten gewoon. Vanzelfsprekend had ze geen enkele interesse in iets wat ook maar een beetje met techniek te maken had. Het was dan ook opmerkelijk dat ze haar oog had laten vallen op de nieuwste vinding van onze vrienden uit Eindhoven, de Videorecorder! Dat leek haar wel wat. Ze had als echte ‘early adapter’ zo’n machine gekocht zodat ze nooit meer een TV programma hoefde te missen. De taaie opdracht voor mij en mijn zuster was om haar aan het verstand te brengen hoe ze haar nieuwe Philips apparaat moest bedienen. Zonder dat het apparaat vlam zou vatten, bij wijze van spreken dan. Die eerste recorders, we hebben het over het midden van de jaren zeventig, waren draken van apparaten die nog wel eens vastliepen. Een spaghetti van magnetische tape die uit de recorder hing was dan het resultaat. Maar, met onze aanhoudende support en haar vasthoudendheid, kreeg ze het uiteindelijk toch onder de knie. Respect!

Vele jaren geleden, het was een mooie zaterdag, kwam mijn zus op bezoek bij mijn moeder. Zusterlief had er eens flink wat pegels tegenaan gegooid en zichzelf getrakteerd op een prachtige nieuwe spiegelreflexcamera. Een Minolta, dat weet ik nog goed. Vol trots liet ze haar glimmende aanwinst aan mijn moeder zien. Die keek wat glazig naar het amorfe brok plastic met een blik die boekdelen sprak. Het duurde een paar tellen. Ze keek vervolgens naar mijn zus en zei toen: “… en dat vind je leuk?” Mijn lieve zus was even ontdaan van zoveel gebrek aan inleving. Maar ze herstelde zich snel en begreep ook wel dat ze onze moeke net zo goed een drol met een kaasvlaggetje erin had kunnen laten zien. Had ze ook niets van begrepen. Achteraf hebben we ons de tranen gelachen natuurlijk. “En dat vind je leuk?” is een uitdrukking die voortleeft tot op de dag van vandaag als iemand in onze kringen iets bijzonders heeft aangeschaft en we willen het slachtoffer een beetje plagen.

Waar wil ik heen met deze anekdote? Let maar eens op. Hiervoor schreef ik twee blogs over elektrische auto’s. Interessant wellicht, maar ook wel erg correct en ‘verstandig’. Toch? Beetje stout mag af en toe ook wel, vind ik. Daarom, om nog even een tegengeluid te laten horen, letterlijk, hieronder een filmpje van het opstarten van een Porsche 917K uit 1971. Zet maar goede oortjes op en luister maar eens lekker KEIHARD, anders werkt het niet. Yeahhh... Wat een waanzinnig geluid uit deze roffelende en gorgelende ‘flat twelve’. Intimiderend bijna. “En dat vind je leuk?” Ja, dat vind ik nou leuk… ik vind het zelfs geweldig!

De Porsche 917 is de meest legendarische raceauto uit de historie en de enige die in Le Mans bijna 400 kilometer per uur wist aan te tikken op 'Hunaudières', het lange rechte stuk. Een leuk opgeknapt exemplaar verwisselt voor vele miljoenen van eigenaar. Ik heb ooit een blog geschreven over deze auto. Staat hier: PORSCHE 917  Voor de echte petrolheads 😊