In het inmiddels wat verdere
verleden heb ik meerdere blogs geweid aan de Nederlandse componist Simeon ten
Holt en zijn beroemdste compositie ‘Canto Ostinato’. Ik noem het stuk hierna af
en toe gewoon ‘Canto’. Ik hoorde het lang geleden en schafte het direct aan op CD. Het was een versie met vier vleugels met o.a. Cees van Zeeland. Het duurde vele jaren
voor Canto bij een groter publiek bekend werd. Ik verhaalde in één van de blogs
ook over Stijn die we met het stuk in slaap wiegden toen hij een baby was. Op
latere leeftijd kon hij het motief zelf spelen. Op 25 november 2012 in de avond
zat hij wat te pielen achter zijn piano. Uit het niets begon zijn spel over te gaan in Canto Ostinato. Heel mooi en goed gespeeld voor een ventje van vijftien, vonden wij. De volgende ochtend zagen we op het nieuws dat Simeon ten Holt de
vorige avond, was overleden. Meeting of the spirits? Canto Ostinato is dus geleidelijk een ‘familie-aangelegenheid’ geworden en het voelt een beetje als ‘onze’
compositie.
Ik citeer Wikipedia: ‘Canto
Ostinato is een zogenaamde tonale compositie van variabele lengte voor toetsinstrumenten
van de Nederlandse componist Simeon ten Holt (1923-2012). Het stuk werd
gecomponeerd tussen 1973 en 1976 onder de naam Perpetuum. Een paar maanden voor
de eerste uitvoering werd de titel Canto Ostinato gekozen. Canto (cantate)
verwijst naar de melodie of een kort muzikaal motief, Ostinato verwijst naar
herhaling.’ In de praktijk wordt Canto vaak met meerdere vleugels gespeeld. De
kracht van het stuk zit hem in de prachtige basismelodie en de bijna ‘groovy’ niet
aflatende cadans. Een compositie met een zeer sterke aantrekkingskracht en, vind
ik, één van de sterkste minimale werken die ik ken.
De kenmerken van Canto Ostinato zijn
een schoolvoorbeeld van ‘minimal music’ in de strikt technische zin: consonant,
cadans, herhaling, vast tempo en grote tijdsduur. Het stuk heeft een, vinden
wij, prachtige basismelodie (of motief) en de vele subtiele verschuivingen,
veranderingen en terugkerende dissonanties geven het de bijzondere kracht die uniek zijn voor
het stuk. Wilt u meer weten wat de componist er zelf over zei in niet technische termen, dan verwijs ik u naar mijn eerdere weblog: http://www.stoneageimages.com/muziek.html
- CTRL F tegelijkertijd indrukken en dan in het kader ’29 november 2012’ in
tikken.
Het was een geweldige ervaring om
Canto Ostinato eindelijk eens echt uitgevoerd te zien in levende lijve. Het echtpaar Jeroen en
Sandra van Veen zijn alweer heel wat jaren actief en vormen samen het leidend
exponent van minimal music in Nederland. Hun werk richt zich onder andere op
componisten als Satie, Cage, Glass en Pärt, maar met name hebben zij naam
gemaakt met de muziek van Simeon Ten Holt en in het bijzonder Canto Ostinato.
Ze spelen het werk over de hele wereld en in Nederland zelfs als Ligconcert. LIGCONCERT®
is hun gedeponeerd handelsmerk. In Haastrecht, of all places, hadden zij al tweemaal
eerder opgetreden met Canto. Dat was tweemaal een uitverkocht huis en nu was er
ruimte voor een derde keer. J. had ons verrast met de kaartjes. De compacte zaal was deels ingericht
voor ligplaatsen en deels met ruime zitplaatsen. Ik was bang in slaap te
vallen, maar dat gebeurde gelukkig niet. Iedereen die Canto kent begrijpt die
vrees wel.
We bleven geboeid van
begin tot het einde, een zit van ruim anderhalf uur. Een geweldig cadeau van J. en helemaal passend in onze
familietraditie. We dronken nog gezellig wat en Stijn legde nog contacten,
zodat hij misschien ooit ook kan optreden in Concordia. Geweldige avond en nogmaals bedankt J.!
Canto Ostinato kun je luisteren
of ondergaan. In dat laatste geval kom je in een sluimerwereld terecht waar
werkelijkheid, gedachten, dromen en het onderbewustzijn door elkaar gaan lopen. Een volstrekt unieke
ervaring en voor degenen die daar open voor staan is er geen beter ‘natural
high’. Ik ken geen muziekstuk wat dat zo sterk heeft als Canto, of ook maar in
de buurt komt. Een ‘volwassen’ uitvoering met vier vleugels duurt ongeveer 2,5
uur. Let wel, we hebben het over één (1!) muziekstuk, één ‘nummer’. Ook die lange versie wordt live uitgevoerd, maar dat zou ik echt te veel vinden om mee te
maken. Nee, Jeroen en Sandra’s speelduur was precies goed. Wij hebben ‘geluisterd’ als u mij begrijpt. Ademloos. Het is fantastisch om alle variaties
en verschuivingen te voelen en te zien hoe Sandra en Jeroen feilloos
communiceren met knikjes om hun spel synchroon te houden. Stijn pikte ook de technische aspecten uit zoals de diverse jazz-akkoorden en harmonische structuren. Maar beter dan
onderstaande Youtube film kan ik het niet vertellen. Het is bijna hetzelfde als wat wij
gezien hebben, alleen iets korter. U kunt er even naar luisteren en, als het aanspreekt, zelfs 'ondergaan'. De geluidskwaliteit van deze registratie is subliem.
Canto Ostinato is bijna obsessief
vaak uitgevoerd door het Van Veen echtpaar. Live, maar ook vastgelegd op vele, vele CD’s. Jeroen van Veen legt het een en ander heel boeiend en duidelijk uit over het stuk in de korte documentaire hieronder. Hij noemt Canto geen minimal music. Alles beweegt zich om het melodietje, de klankbeleving, en niet om het ritme, zoals bij Reich's minimal music. Ik voel dat zelf beslist anders, maar dat mag. Overigens zijn de meeste musicologen het met mij eens. Wat Jeroen verder zegt over muziek en met name klassieke muziek in algemene zin is zeer interessant en leerzaam. Er bestaat overigens ook nog een bioscoopfilm over Canto. Ook maar eens ergens zien op te duikelen.
Belangrijk vind ik om aan te vullen dat Ten Holt’s werk niet stopt bij Canto, zoals Jeroen ook aangeeft. De eerlijkheid gebiedt dat ik in het verleden nooit ander werk heb geluisterd van de componist uit Bergen. Ik nam mij dat steeds voor, maar het kwam er nooit van. Dat heb ik deze dagen, na jarenlang aandringen van vriend H., eindelijk maar eens gedaan. Hij had en heeft groot gelijk, wat ik deze dagen heb geluisterd is niet minder dan briljant. We zijn nooit te oud..., enfin, afgezaagde tekst. Maar het is duidelijk dat het werk van Simeon Ten Holt meer aandacht verdient dan alleen Canto Ostinato. Dat neemt niet weg dat ik Canto, tot nu toe, nog steeds de meest betoverende minimale compositie vind die ik ken.
Belangrijk vind ik om aan te vullen dat Ten Holt’s werk niet stopt bij Canto, zoals Jeroen ook aangeeft. De eerlijkheid gebiedt dat ik in het verleden nooit ander werk heb geluisterd van de componist uit Bergen. Ik nam mij dat steeds voor, maar het kwam er nooit van. Dat heb ik deze dagen, na jarenlang aandringen van vriend H., eindelijk maar eens gedaan. Hij had en heeft groot gelijk, wat ik deze dagen heb geluisterd is niet minder dan briljant. We zijn nooit te oud..., enfin, afgezaagde tekst. Maar het is duidelijk dat het werk van Simeon Ten Holt meer aandacht verdient dan alleen Canto Ostinato. Dat neemt niet weg dat ik Canto, tot nu toe, nog steeds de meest betoverende minimale compositie vind die ik ken.
